Interview: Een brug tussen expertise van trauma en verslaving
Wat doe je als een cliënt getraumatiseerd is door seksueel geweld en ook verslaafd? Geef je de prioriteit aan afkicken, of aan traumabehandeling? En waarom dan?
Bij het Steunpunt zien we dat veel traumagerichte behandelcentra verslaving als contra-indicatie stellen: een verslaving leidt af van de traumatherapie en moet apart behandeld worden. In principe is dat logisch. Maar is dat ook het beste voor de cliënt? En is dat de meest effectieve benadering van een behandeling?
Bij Jellinek onderzoeken promovendi Sera Lortye en Joanne Will of PTSS en verslaving gelijktijdig behandeld kunnen worden en zo ja, met welke behandelmethoden. Zij worden begeleid door Marleen de Waal, Loes Marquenie, Anneke Goudriaan en Arnoud Arntz.
We spraken Sera Lortye en Marleen de Waal, die beide ook als behandelaar werkzaam zijn, over de achtergrond van hun onderzoeksveld, hun motivatie en de manier waarop zij een brug zien voor verslavingsbehandelaren en PTSS-behandelaren.
Behoefte aan antwoorden
Ontwikkelingen op het vlak van trauma-expertise volgen elkaar in rap tempo op en er zijn meerdere succesvolle behandelingen ontwikkeld (zie kader). In de behandeling van verslaafden met PTSS valt daarentegen op dat deze ontwikkelingen niet helemaal lijken mee te komen.
Drie vormen van trauma-behandelingstherapie
EXPOSURE
Bij exposuretherapie haalt de cliënt de traumatische ervaring tot in detail op. Dit wordt meerdere keren herhaald. Op deze manier leert de cliënt dat de ervaring en herinnering geen kwaad meer kan doen en gaat het steeds meer tot het verleden behoren.
EMDR
Eye Movement Desentization and Reprocessing, kortweg EMDR, is een methode waarbij de cliënt wordt gevraagd de traumatische ervaring voor ogen te halen, terwijl een afleidende beweging met de ogen gevolgd moet worden. Bijvoorbeeld een lichtje, of de vinger van de therapeut. Hierdoor verliest de herinnering aan kracht en schadelijkheid.
IMAGERY RESCRIPTING
Rescripting betekent “herschrijven”. De cliënt wordt gevraagd om zich de gebeurtenis zo levendig mogelijk voor te stellen, alsof het in het hier en nu gebeurt. Vervolgens wordt er samen met de therapeut herschreven waarbij er een verloop wordt bedacht dat de client wenst. Hierdoor verandert de betekenis van emotionele herinneringen en beelden en leert de client omgaan met gevoelens van bijvoorbeeld machteloosheid en boosheid.
“Zo zijn verschillende traumabehandelingen in deze groep mensen nooit rechtstreeks met elkaar vergeleken”, aldus Sera. Maar ook wanneer je het beste kunt beginnen met traumabehandeling in een verslavingstraject is nu nog onbeantwoord.
Marleen: “want moet iemand eerst stabiel abstinent [clean, red.] zijn, of is het beter om zowel verslaving als trauma gelijktijdig te behandelen? Dit is ook één van onze hoofdvragen en is iets waar in de praktijk mensen tegenaan lopen. […] Er is nog veel onduidelijk en ook in de gedane onderzoeken werd de volgorde van behandeling niet altijd goed omschreven.”
Het onderzoek is als volgt opgebouwd: bij een kwart van de cliënten begint de traumabehandeling 3 maanden nadat de verslavingsbehandeling is gestart. De overige driekwart begint direct met één van de 3 trauma-behandelmethodes.
Niet voor niets
Bij het Steunpunt kijken we uit naar wat het onderzoek gaat betekenen. De doelgroep is namelijk aanzienlijk. Marleen: “uit eerder onderzoek bij Jellinek door Deborah van Dam bleek dat een kwart van de cliënten [van Jellinek] seksueel geweld had meegemaakt en dat daarvan een derde PTSS had ontwikkeld. Schattingen in de literatuur lopen enorm uiteen, maar PTSS komt duidelijk vaker voor bij deze groep dan bij mensen zonder verslavingsproblemen.”
Sera vult aan: “…en het ligt ook veel hoger dan bij andere diagnoses. Verslaving brengt andere klachten voort, zoals depressie, die kunnen opklaren op het moment dat het middelengebruik afneemt of stopt. PTSS echter doet dat niet, het wordt soms zelfs erger. Het gaat in ieder geval niet zomaar weg met het stoppen met middelengebruik, wat deze combinatie bijzonder maakt. Maar trauma is behandelbaar! Je kunt er direct iets mee.”
Dit is precies waarom we bij het Steunpunt reikhalzend uitkijken naar de onderzoeksresultaten, want: wat nou als de kans op terugval verkleind kan worden dankzij een eventueel effectievere behandeling?
Seksueel geweld brengt schaamte voort en PTSS zorgt voor vermijding, dus slachtoffers zullen er veel aan doen om het er niet over te hoeven hebben
Het uitvragen van seksueel geweld trauma als noodzaak voor effectieve behandeling
Sera: “Bij de groep die PTSS heeft is het uitvragen van trauma een voorwaarde om te komen tot een diagnose en dus behandeling. […] Je moet hier echt scherp op zijn. En dit doe je bij voorkeur bij de start van de behandeling.” Marleen beaamt dit. “En als aanvulling daarop: de meeste mensen zullen niet zelf met een seksueel trauma komen, in tegenstelling tot wat vaak wordt aangenomen. Schaamte, stigma en schuldgevoel zorgen ervoor dat de meesten zwijgen.”
Sera: “wij doen het als volgt. We screenen op papier zodat ze in het intakegesprek niet direct hoeven uit te wijden over wat er is gebeurd. Ze hoeven alleen maar een kruisje te zetten, dan kan op een later moment ingegaan worden op de diagnostiek. Op deze manier leggen we het bij het eerste contact al een beetje in de week. Seksueel geweld brengt schaamte voort en PTSS zorgt voor vermijding, dus slachtoffers zullen er veel aan doen om het er niet over te hoeven hebben. Dit is een goed hulpmiddel.”
Lessen voor nu
Marleen schetst haar ideale wereld als volgt: in iedere verslavingsinstelling voldoende expertise en capaciteit om cliënten met verslaving en PTSS diagnostiek en behandeling te bieden. “En als dat niet zo is, dan is het wel heel mooi als er wordt gesignaleerd en doorverwezen. Dat er in ieder geval samenwerking is tussen instellingen. En natuurlijk zou het verstandig zijn dat iedere PTSS-behandelaar ook standaard middelengebruik uitvraagt. Dat we 2 kanten op werken.”
Want dat de 2 expertises elkaar nog enorm kunnen versterken, wordt duidelijk door 1 van Sera’s praktijkvoorbeelden. “Ik heb wel eens iemand in behandeling gehad voor PTSS en verslaving die een heel trauma omtrent seksueel misbruik had weggelaten. Hij durfde het toch nog steeds niet aan, terwijl hij aangaf echt een klik te hebben met zijn behandelaar. Er was teveel schaamte. En dat is natuurlijk juist iets wat bij seksueel geweld zo enorm kan spelen, en ook wat we terugzien bij middelengebruik. Hierop alert zijn en expliciet uitvragen is enorm relevant.”
De onderzoeksresultaten worden in 2023 verwacht. Wel benadrukken de onderzoekers het belang van het expliciet uitvragen van zowel verslaving als PTSS bij iedere behandelaar die daarmee te maken krijgt. “Dit kan ook met onze screening, die vind je gewoon online”, aldus Sera. “Mensen met PTSS hebben vaak niet door dat ze goed behandeld kunnen worden. Dus blijkt uit zo’n screening een PTSS? Door meteen af te stemmen met een co-behandelaar kan iemand enorm geholpen worden. En dat is winst voor iedereen.”