Bestaansonzekerheid in de eerste 1.000 dagen

Bestaansonzekerheid is een groot én groeiend probleem in Amsterdamse gezinnen. Bestaansonzekerheid ontstaat door financiële problemen, zoals geen geld voor (gezond) eten of geen zorg kunnen betalen. Een andere factor is geen woning, geen stabiele woonsituatie of een ongezonde woning door tocht, vocht, schimmel of (te)veel huisgenoten in een kleine ruimte.

Extra kosten

Een baby krijgen kost geld: luiers en voeding kosten vaak meer dan mensen voorzien. Er zijn extra uitgaven nodig, bijvoorbeeld voor de bevalling, kraamzorg en kinderopvang. Er zijn minder inkomsten door zwangerschapsverlof en zorg voor het kind, dit speelt vooral bij ouders zonder een vast contract. Ook moet er in deze periode veel geregeld worden: rechten en plichten veranderen bij uitkeringen, toeslagen en verzekeringen. Hiernaast is het regelen van zwangerschapszorg, kinderopvang, het erkennen van de baby en het doen van de geboorteaangifte voor veel mensen erg ingewikkeld. Kortom: het krijgen van een kind kan leiden tot bestaansonzekerheid of het verergeren van bestaansonzekerheid.

Effecten op het kind

De eerste 1.000 dagen van een kind lopen van de zwangerschap tot de tweede verjaardag. Als er in die periode een stevig, goed functionerend fundament is gelegd, kun je hier je leven lang op verder bouwen. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat invloeden van buitenaf, zoals bestaansonzekerheid, de kwaliteit van dit fundament beïnvloeden. En daarmee ook de gezondheid en het functioneren in de rest van het leven en volgende generaties.

Het leven met bestaansonzekerheid kan zorgen voor langdurige, ernstige stress. Tijdens de zwangerschap komen de stresshormonen van moeder in de bloedbaan van het ongeboren kind. Ook kunnen gestreste opvoeders zo opgeslokt worden door het overleven dat er minder aandacht is voor hun kind, ondanks dat de ouders veel van hun kind houden. Ze zien minder goed wat hun baby nodig heeft en reageren minder sensitief en voorspelbaar. Dit kan de fysieke en de psychosociale ontwikkeling van het kind schaden: De hersenen blijven kleiner, het immuunsysteem functioneert minder goed en het stresssysteem wordt overactief ingesteld. De kans op een veilige hechting komt hiermee in het geding en kan ertoe leiden dat het kind later meer moeite heeft met relaties en het omgaan met emoties. Ook is er door stress vaker minder tijd en aandacht voor ontwikkelingsstimulering, zoals voorlezen, spelen met de baby of naar buiten gaan.

Dit alles geeft een kind later meer kans op psychische problemen zoals depressie of verslaving, het minder goed presteren op school en in werk. Maar ook wordt de kans vergroot op ziekte zoals hart- en vaatziekten, obesitas, diabetes type 2 en bepaalde soorten kanker. De stress en de ongezonde omstandigheden kunnen de expressie van de genen veranderen en werken hiermee door in latere generaties.

Hulp bij bestaansonzekerheid

Er zijn meerdere regelingen voor oudere kinderen, zoals het sport- en cultuurfonds of een kledingbon, fiets of laptop van de gemeente. Er is ook hulp voor de latere psychische problemen, gedragsproblemen en latere welvaartsziekten, die hun oorzaak hebben in de eerste 1.000 dagen. Het vroegtijdig bestrijden van de potentiële schade door bestaansonzekerheid is effectiever en kansrijker dan het reageren op de latere gevolgen.

Schadelijke gevolgen van bestaansonzekerheid in het vroege leven uiten zich vaak pas later in het leven. Maar de oorzaak, de ongunstige, risicovolle omstandigheden van aanstaande ouders, zijn vaak wel zichtbaar. Extra begeleiding en een netwerk met emotionele en praktische ondersteuning kunnen dan veel verschil maken voor ouders en kind. Zo kunnen kleine verbeteringen in de omstandigheden en veerkracht aan het begin van het leven veel persoonlijk leed en maatschappelijke kosten voorkomen. Op deze manier kunnen we de lange-termijngevolgen van bestaansonzekerheid in het vroege leven helpen voorkomen.

Vanuit het programma Gezonde Kansrijke Start kijken we samen met ervaringsdeskundigen, zorgverleners, hulpverleners, beleidsmakers, bestuurders, buurt- en welzijnsorganisaties hoe we bestaanszekerheid in de eerste 1.000 dagen kunnen versterken. Wilt u ook een bijdrage leveren of meedenken hierover? Stuur dan een mail naar gks@ggd.amsterdam.nl